Entrevistas 2022
Asoc. Cult. "Segredos de Pantón"
A gavela do Pelos de Burra.
O 3 de decembro de 1844 o xuíz de 1ª instancia do xulgado de Monforte chama a captura do mozo D. José Somoza , natural do lugar de Trasulfe na parroquia de Santalla de Tuiriz (Pantón) polos malos tratos dados ao Manuel Romero. Comezaba nese ano a carreira criminal de Somoza, o capitán de ladróns alcumado O Pelos de Burra. José Somoza, que debía ser dunha familia acomodada, andaba polos 20 anos cando comezou a delinquir ca súa gavela de bandoleiros. Súa banda estaba composta por quince membros, seus máis íntimos camaradas eran: Agustín González, Tomás López, Matías García, José López Carballa e Manuel Vieites (a) Carrizo; tamén formaban parte do círculo da gavela o muiñeiro Eleuterio López, de 70 anos, seus fillos Manuel e Antonio, Manuel Iglesias (a) Berzas, e a familia do Carrizo, súa dona Dominga López e súa nai Dona Lorenza Quiroga.
Imaxe ao lonxe da aldea de Trasulfe de onde era orixinaria esta gavela.
A carreira criminal da gavela do Pelos de Burra.
Seis anos duraron as andanzas da banda de Somoza, sendo o escenario das súas malfeitorías a Terra de Lemos, concellos coma Pantón, Sober, etc., mais tamén chegaron as provincias de Ourense e Pontevedra. O primeiro asalto coñecido foi na parroquia de San Fiz de Rubiáns (Bóveda), o 14 de marzo de 1844, o seu obxectivo foi a casa do fidalgo D. Manuel Somoza, mais o botín foi pequeno: algúns cartos, un reloxo, roupa e comida. O motivo disto foi que os veciños acudiron na axuda do fidalgo, polo que os ladróns tiveron que fuxir sendo perseguidos polos paisanos que abriron fogo contra eles. Non temos mais novas de actividade neste ano ata decembro, cando Pelos de Burra agrede a Manuel Romero. Dous anos despois prodúcese o episodio máis negro na actividade da gavela. En febreiro de 1846 atracan na súa casa a D. José Carrero, presbítero de Santa María de Belmonte (Sober), ante a negativa do home a dicirlle onde agochaba os cartos que estes lle reclamaban torturárono salvaxemente, sendo en palabras da investigadora Beatriz López Morán: “el caso más brutal que hemos podido constatar en todo el período”.
Imaxe do priorado de San Romao de Moreda onde fixeron das súas.
Tras disto temos que agardar ao ano 1847 para volver ver en acción á gavela, desta volta na Cañiza, onde rouban na casa do párroco de Foxe. Pantón, o municipio do que o Pelos de Burra era natural, non quedará libre das accións dos bandoleiros. O 27 de xuño de 1848 rouban na casa de D. José de Prado en San Fiz de Cangas, no asalto empregan bigotes postizos para evitar ser recoñecidos, segundo sinalaron as testemuñas do roubo: “entraron vociferando escandalosas expresiones en la que se cagaban en Dios y en la Virgen”. Mentres estaban na faena alguén tocou as campás da igrexa a rebato e os veciños acudiron con paus e pedras para enfrontarse aos rapiñeiros. Mais será o 1849 o ano o de maior actividade da gavela: o Día de Reis asaltan a casa dos irmáns D. Joaquín e D. Manuel Méndez Dorado en Ribeiras de Miño (Pantón), será o primeiro que haxa vítimas mortais pois unha ronda de paisanos acode a defendelos e prodúcese un tiroteo, dous dos veciños son feridos polos ladróns, morrendo un deles ás poucas horas. Dúas semanas despois, o 20 de xaneiro pola noite, asaltan a un home na Costa do Rodicio (Ourense), roubándolle unha mula e outros efectos persoais. Xa a finais de ano, o 16 de decembro, asaltan o priorado de San Romao de Moreda (Pantón), mais atopan resistencia dende o interior do edificio dende onde disparan contra os asaltantes, os bandidos préndenlle lume para obrigalos a saír pero fracasan no intento e teñen que fuxir.
Imaxe dun cartaz das freguesías de Castillón por onde andaba moito esta gavela.
A caída da gavela e morte do Pelos de Burra.
Fartos desta situación as autoridades do Partido de Monforte deciden acabar cas andanzas da gavela de Somoza tras dos últimos episodios vividos en Pantón. En xaneiro de 1850 un destacamento da Garda Civil de Monforte dirixido polo seu Comandante, o Tenente D. Roque García, auxiliado polo Alcalde-Correxidor de Monforte e polo alcalde de Pantón D. Ignacio González Fuentemayor, capturan a dous membros da gavela de Pelos de Burra e matan ao seu capitán cando tentaba fuxir, remataba así a carreira deste bandoleiro, seu pasamento fará que a gavela se desfaga.
Así describe a José Somoza o auto da Real Audencia de Galicia: “25 años, estatura alta, bastante flaco, cara larga, color blanco bastante decaído como si padeciera garzos, todas las facciones regulares, finas y bien parecido”.
Para a Beatriz López Morán, O Pelos de Burra e seus homes son o prototipo do bandoleiro de mediados dos s. XIX, cando a absoluta mediocridade do bandoleirismo galego ponse de relevo. Os capitáns de ladróns deste tempo son fillos dun bandoleirismo de supervivencia, ao que se acollían os pobres e os marxinados, os preguiceiros e os dislocados do corpo social. Gran proba disto é que ningún (agás o Sopiñas da gavela do Ferrol) quedou na memoria popular.
Nas terras de Cangas tamén fixeron das súas.
Fontes:
-López Morán, Beatriz. El bandolerismo gallego en la primera mitad de siglo XIX. Edicios do Castro, A Coruña 1995.
-Galiciana:
-Boletín Oficial de la Provincia de Lugo
-Boletín Oficial de la Provincia da Coruña