Entrevistas 2022
Asoc. Cult. "Segredos de Pantón"
A xacia e o pescador.
Unha das lendas melusianas máis coñecida de Galicia é a do pescador de Marce e a xacia, sendo esta unha temática recollida en tódolos folclores do mundo dende a noite dos tempos, a unión entre un humano e un ser sobrenatural que deixa descendencia. O nome con que designan os investigadores a estas historias venlle do mito europeo da “fada” Melusina, espírito feminino da tradición literaria francesa tamén relacionado cas augas coma no caso de Pantón. E se falamos destas xenealoxías míticas debemos dar un breve repaso pola aristocracia, pois quitar peito de ter unha avoa “divina” era unha cousa que lle gustaban moito á nobreza de séculos pasados.
Imaxe do río Miño ao seu paso pola freguesía de Vilar de Ortelle.
As casas nobres e a orixe divina.
Xa dende a antigüidade moitos heroes e gobernantes dicían remontar a orixe das súas liñaxes aos deuses: por exemplo Xulio César dicía que a era descendente da deusa Venus, ou o rei viquingo semi-lendario Ragnar Lodbrok que descendía de Odín. Mais non pensedes que esta crenza é de tempos pagáns e de remotas terras, aínda na idade media e na Península Ibérica temos destes casos entre a nobreza hispana. Por exemplo os biscaíños Haro remontaban a súa orixe á unión entre o conde Diego López e unha Dama con Pés de Cabra (que algunhas tradicións identifican ca deusa vasca Mari) ca que tivo varios fillos, sendo un deles Íñigo Guerra, primeiro señor de Biscaia. En Galicia temos o caso dos Mariño de Lobeira, cuxa orixe estaba na matrimonio do cabaleiro Froilán cunha serea do mar, dona Mariña, que atopou un día na praia cando saíu de cabalgada cos seus homes e tomou coma esposa, sendo seu primoxénito Xoán Mariño de Lobeira e tomando seu apelido desta historia. Estas dúas lendas xa son recollidas na obra xenealóxica do Conde de Barcelos no século XIV. Outro caso sorprendente é o da familia real, os Borbóns, segundo recolle o autor leonés Jesús Callejo os primeiros membros desta casa francesa dicíanse descendentes do deus galo Borvo. Mais como veremos ter unha divindade na árbore xenealóxica non é só cousa de nobres.
Vista xeral da aldea ribeirá de Marce.
Os fillos das xacias.
Conta a lenda recollida por Nicanor Rielo Carballo en Vilar de Ortelle (Pantón) que un pescador natural de Marce atopou unha xacia nun pozo no río, ela díxolle que podía casar con el se a levaba a bautizar pudendo así escapar do río, cousa que o home fixo sen pensalo dúas veces pois quedara namorado pola súa beleza. Aos fillos que tiveron encantáballes estar nadando no río, cousa que espertaba os comentarios dos veciños; un día o pai alporizado por isto rifou con eles e chamoulles fillos da xacia, tamén discutiu ca súa muller a quen maldixo, e ela véndose desprezada voltou ao río, mais as xacias matárona por ser cristiá; non só foi a perda da súa esposa o que pagou o pescador, pois anos despois conta outra lenda que unha xacia levoulle a unha filla chamada Sabela. Ao igual que ocorre na historia dos señores vascos, o mal trato que Diego López lle deu á Dona con Pés de Cabra fixo que ela marchara levándose aos seus fillos, agás a Íñigo pois o pai impediuno. Galicia está chea de lendas onde os mozos pasan probas para liberar a mouras ou damas encantadas (ao final a xacia é unha versión máis desta figura feminina) que se casan con eles e danlles os seus tesouros; o que é máis raro é que se identifique a unha familia coma descendentes destas damas mitolóxicas. Outro caso de Melusina foi recollido por Antón Rodríguez Casal en terras de Carballo (A Coruña), onde nunha casa de Goiáns dicíanse descender dunha moura do castro de Cances